حرکت خاک زیرین ساختمان است که معمولا رو پایین است و منجر به نشست آن می‌شود.
در این مقاله سعی داریم تا به دلایل بروز این اتفاق، معرفی نشانه‌ها، راه‌های جلوگیری و راه‌های تعمیر و بازسازی ساختمان در صورت بروز این مشکل بپردازیم.
علائم نشست خانه
مشاهده بعضی علائم می‌تواند خبر از نشست خانه داشته باشد البته این علائم ممکن است گاهی به دلایل دیگری ایجاد شده باشند اما مشاهده آن‌ها می‌تواند زنگ خطری باشد تا به رفع این مشکل پرداخت.
به عنوان اولین نشانه اگر نشستی در زمین‌های اطراف خانه خود مشاهده کردید حتما به دنبال سایر علائم نشست خانه در داخل باشید تا بتوانید در صورت بروز این مسئله برای آن که چاره‌اندیشی کنید. در این بخش به برخی از این علائم نشست خانه می‌پردازیم.
فاصله بین دیوار و کف
یکی از بارزترین علائم نشست خانه فاصله ایجادشده بین قسمت انتهایی دیوار (بخشی که به کف متصل می‌شود) با کف خانه است.
دایره ترک‌خورده اطراف میخ
مشاهده ترکی دایره شکل در اطراف میخ‌های روی دیوار می‌تواند جزو یکی از اولین علائم نشست خانه باشد.
شکم‌دادگی کف خانه
شکم‌دادگی کف نیز که بر اثر نصب ستون‌های تکیه‌گاهی اتفاق می‌افتد می‌تواند از علائم نشست خانه باشد.
یکی از بارزترین علائم نشست خانه فاصله ایجادشده بین قسمت انتهایی دیوار (بخشی که به کف متصل می‌شود) با کف خانه است.
ترک روی دیوار زیرزمین
وجود ترک‌های افقی و عمودی روی دیوارهای زیرزمین خانه که معمولا در اثر ورود آب به کف زیرین خانه ایجاد می‌شود (باعث حرکت دیوارها و ایجاد ترک می‌شود) و همین‌طور ترک‌های کنار درزها که معمولا در ساختمان‌هایی با بلوک بتنی دیده می‌شود همگی به علت وجود اشکال در فونداسیون ساختمان ایجاد می‌شوند و خبر از نشست خانه می‌دهند.
ترک روی دیوارهای آجری و بلوکی
وجود ترک روی دیوارها معمولا به عنوان یکی از نشانه‌های اولیه نشست ساختمان شناخته می‌شود. در دیوارهای آجری یا دیوارهایی که با بلوک ساخته شده‌اند معمولا این ترک‌ها به صورت مورب از گوشه شروع می‌شوند و تا نزدیک پنجره‌ها ادامه می‌یابند.
ترک‌های روی دیوارهای آجری معمولا به صورت افقی، عمودی و پله‌ای مشاهده می‌شوند که هرکدام معنای خاصی دارند. وجود ترک‌های افقی نشان‌دهنده آن است که فشار واردشده از خاک زیر ساختمان به فونداسیون رو به بالاست در حالی که ترک‌های عمودی بر اثر حرکت خاک زیر فونداسیون ایجاد می‌شوند.
ترک‌های پله‌ای هم نشان‌دهنده نشست غیریکنواخت ساختمان است که به علت وجود خاک ناپایدار زیر فونداسیون اتفاق می‌افتد. تمام این ترک‌ها نشان از وجود مشکل در فونداسیون ساختمان دارند.
تاب برداشتن درها و پنجره‌ها
هرچند تاب برداشتن یا ترک‌خوردگی درها و پنچرها که منجر به گیرکردن و ایجاد مشکل به هنگام باز و بسته کردن آن‌ها می‌شود گاهی به دلیل جذب رطوبت و انبساط رخ می‌دهد اما در دیگر موارد به عنوان یکی از علائم نشست خانه محسوب می‌شود.
علاوه بر این وجود ترک در اطراف قاب در و پنجره یا سقف و دیوار نیز می‌تواند جزو این علائم هشداردهنده باشد.
وجود ترک روی دیوارها معمولا به عنوان یکی از علائم نشست خانه شناخته می‌شود.
دلایل ایجاد نشست خانه
همان‌طور که اشاره شد اغلب مشکلات و نشانه‌های ناشی از نشست ساختمان به دلیل وجود اشکال در فونداسیون است. اما این اشکالات از کجا نشأت می‌گیرند و به چه علت ایجاد می‌شوند؟
پاسخ به این سؤال مستلزم بررسی عوامل و علل این مسئله است. عمده علت وجود اشکال در فونداسیون به خاطر سهل‌انگاری‌های غیرعمدی از طرف عوامل اجرایی یا کم‌کاری‌های عمدی از جانب صاحب ملک است که معمولا ریشه در مسائل اقتصادی دارد.
برخی از این سهل‌انگاری‌ها که سبب بروز این مشکل می‌شوند به شرح زیر هستند:
اولین اشتباه که می‌تواند منجر به این رخداد شود طراحی نامناسب فونداسیون نسبت به مقاومت مجاز خاک زمین زیر ساختمان و نیروهایی است که از جانب ساختمان بر آن وارد می‌شود. این مسئله نیز گاهی به دلیل ارائه اطلاعات نادرست به طراح سازه رخ می‌دهد.
در واقع ارائه اطلاعات نادرست در مورد مکانیک خاک منجر به طراحی نامتناسب فونداسیون با ظرفیت زمین ساختمان می‌شود که این اتفاق معمولا به دلیل انجام نادرست آزمایش مکانیک خاک رخ می‌دهد.
مسئله بعدی اشتباه در اعلام کد در هنگام گودبرداری است که سبب می‌شود گودبرداری بیش از تراز موردنظر انجام شود و در نتیجه برای جبران گودی اضافه و رساندن آن به تراز مدنظر به ناچار عملیات خاک‌ریزی انجام می‌شود که معمولا بدون تقویت بستر خاک و انجام اقدامات موردنیاز صورت می‌گیرد که سبب کاهش مقاومت خاک زیر ساختمان و در نتیجه نشست آن می‌شود.
از دیگر مسائلی که توجه نکردن به آن در هنگام خاک‌برداری سبب بروز نشست ساختمان می‌شود بررسی و کنترل نکردن تغییرات دانه‌بندی، چسبندگی و رطوبت خاک در قسمت‌های مختلف گود ایجادشده یا آگاه نکردن آزمایشگاه و مهندس طراح از میزان تفاوت آن‌ها است. همین سهل‌انگاری به ظاهر ساده باعث می‌شود تا تمهیدات لازم برای مقاوم سازی پی خانه انجام نشود و در آینده ساختمان با مشکل مواجه شود.
بررسی نکردن تراز آب و میزان رطوبت خاک و در نتیجه اجرا نشدن اقدامات موردنیاز در هنگام گودبرداری نیز در آینده مشکل‌آفرین خواهد بود.
از طرف دیگر گاهی به دلیل شکستگی لوله‌های آب داخل یا اطراف ساختمان (در مراحل اجرایی سازه ساختمان) رطوبت خاک افزایش پیدا می‌کند که منجر به تغییر در میزان چسبندگی و مقاومت خاک می‌شود.
از دیگر دلایل بروز این مشکل سهل‌انگاری در مواجهه با قنات و چاه در محل ساختمان و بی‌توجهی به اجرای تمهیدات موردنیاز زمین قبل از اجرای فونداسیون است.
مسائل دیگری نیز در بروز این مسئله دخیل هستند که معمولا به سبب مسائل اقتصادی نادیده گرفته می‌شوند که کیفیت پایین بتن مورداستفاده در پی، اجرای نادرست فونداسیون و ابعاد تعیین‌شده روی نقشه (کاهش ابعاد فونداسیون) و استفاده نکردن از میلگرد کافی (این دو مورد گاهی به دلیل اشتباه در نقشه‌خوانی یا محاسبات نیز اتفاق می‌افتد.) از آن قبیل هستند.
افزایش طبقات یا ایجاد سازه‌های اضافی بدون در نظر گرفتن قدرت تحمل فونداسیون (ساختمان‌ها بر اساس تعداد طبقات و میزان بار ساختمان پی‌ریزی متفاوتی دارند) نیز به دلیل تحمیل بار اضافی به خاک زیر فونداسیون منجر به نشست خانه می‌شود.
گذشته از تمام موارد ذکرشده تأثیر حوادث طبیعی مانند زمین‌لرزه نیز می‌تواند منجر به نشست ساختمان شود.
در موارد معدود ساخت‌وسازهای نادرست ساختمان‌های اطراف و همین‌طور استقرار ماشین‌آلات ارتعاشی در اطراف نیز می‌توانند منجر به بروز این مشکل شوند.
عمده علت وجود اشکال در فونداسیون به خاطر سهل‌انگاری‌های غیرعمدی از طرف عوامل اجرایی یا کم‌کاری‌هایی عمدی از جانب صاحب ملک است که معمولا ریشه در مسائل اقتصادی دارد.
راه‌های جلوگیری از نشست خانه
مواردی که در بالا به آن‌ها اشاره شد همگی از علت‌های بروز مشکل نشست کردن بودند و در نظر گرفتن و رعایت نکات ذکرشده از وقوع آن جلوگیری می‌کند اما رعایت چند نکته دیگر سبب کاهش احتمال وقوع این رخداد خواهد شد.
• مقاوم سازی پی خانه و افزایش قدرت باربری زمین به وسیله تزریق مواد متراکم کننده به داخل خاک
• ایجاد دستک و پایه در زیر فونداسیون (بخش‌هایی از خاک برداشته می‌شود و آرماتورهای تقویتی به‌صورت عمودی در داخل آن‌ها قرار می‌گیرد و داخل آن‌ها با بتن پر می‌شود.)
• سبک‌سازی ساختمان
• افزایش تعداد ستون‌ها در ساختمان
• ایجاد پیوستگی بین ستون‌های ساختمان با دیوار برشی
طبله کردن دیوار
طبله کردن دیوار یا برآمدن گچ و رنگ دیوار و ترک برداشتن و ایجاد شکستگی در قسمت‌های مختلف نیز که در هر دو نمای خارجی و داخلی دیده می‌شود از جمله پیامدهای نشست ساختمان است. البته عوامل دیگری از قبیل نفوذ رطوبت و حرارت بالا در مجاورت دیوار نیز در این مسئله دخیل هستند.
برای تعمیر و بازسازی طبله کردن دیوار و قسمت‌های طبله شده در دیوارهای داخلی ابتدا قسمت‌های آسیب‌دیده را جدا می‌کنند اگر این آسیب‌دیدگی تا لایه‌های زیرین نیز پیش رفته باشد تمام آن‌ها را هم جدا می‌کنند و سپس در صورت امکان دیوار را زنجاب (خیساندن آجر یا سایر مصالح ساختمانی به منظور جلوگیری از جذب آب ملات) می‌کنند و سپس شروع به بازسازی آن با ملات سیمانی یا گچی (بسته به جنس خود دیوار) می‌کنند تا مشکل طبله کردن دیوار حل شود.
در نمای خارجی ساختمان که دیوارها معمولا از جنس سنگ و آجر و کاشی هستند ابتدا با چکش و قلم بااحتیاط مشکل طبله کردن دیوار و قسمت‌های طبله شده را جدا می‌کنند و پس از زنجاب کردن با مخلوط ماسه غربال‌شده و سیمان به تعمیر آن‌ها می‌پردازند تا مسئله‌ی طبله کردن دیوار رفع شود.
جمع‌بندی
• نشست ساختمان معمولا به شکل ترک روی دیوارهای داخلی و نمای بیرونی، فرورفتگی کف ساختمان یا حتی خمیدگی ساختمان به یک سمت بروز می‌کند.
• فاصله بین دیوار و کف، دایره ترک‌خورده اطراف میخ، شکم‌دادگی کف خانه، ترک روی دیوار زیرزمین، تاب برداشتن درها و پنجره‌ها از سایر علائم نشست ساختمان محسوب می‌شوند.
• سهل‌انگاری عوامل اجرایی و گاهی کم‌کاری از جانب صاحب ملک به دلیل مسائل اقتصادی در مراحل اولیه ساخت (گودبرداری، طراحی سازه، پی‌ریزی و …) از عمده دلایل ایجاد نشست در ساختمان هستند.
• تحمیل بار اضافی به ساختمان پس از اتمام کار (اضافه کردن طبقات اضافی بدون وجود پی‌ریزی متناسب) نیز سبب بروز نشست در ساختمان می‌شود.
• زمین‌لرزه، ساخت‌وسازهای غیراصولی در زمین‌های اطراف ساختمان و استقرار ماشین‌آلات ارتعاشی در نزدیکی ساختمان از سایر عوامل دخیل در نشست ساختمان محسوب می‌شوند.
• طبله کردن دیوار هم یکی دیگر از پیامدهای نشست ساختمان است که در اثر فشار روی قسمت بیرونی دیوارها ایجاد می‌شود. برای حل مشکل طبله کردن معمولا ملاتی درست می‌کنند تا مشکل حل شود. البته رفع مشکل طبله کردن دیوار به مصالح استفاده شده مربوط است.
منبع: سایت کلید
